«Паміж Лідай і Наваградкам горад стаіць…»

Менавiта такiмi словамi звычайна пачынаюць свой экскурс у гiсторыю вучаніцы 11 класа, члены клуба “Пошук” ДУА «Бярозаўская сярэдняя школа №3» Рэната Дзяковiч, Кацярына Бухцiнава, Алена Яржэмская. Таленавiтыя дзяўчынкi з пачуццём гонару за свой родны край апавядаюць прыгожую легенду: «Быў калісьці ў гэтых мясцiнах чароўны бярозавы гай. Людзі захапляліся яго хараством, бавілі тут вольны час, любаваліся стройнымі беластволымі дрэўцамі. Доўга не разважаючы, назвалі гэтае месца Бярозаўка, спадзеючыся, што яно, як і прыгожы бярозавы гай, будзе вядома далёка за межамі краіны. І не памыліліся».

Зараджэнне шкляной вытворчасці

Лiчыцца, што гісторыя горада Бярозаўкі цесна пераплятаецца з гісторыяй шклозавода “Нёман”. Так i ёсць. 

Канец XIX стагоддзя… Менавiта ў гэты час зараджаецца гутная вытворчасць на бярозаўскай зямлi, абшары якой належалі тады мясцоваму памешчыку Зянону Антонавічу Ленскаму. 

– Прыкладна ў 1875 годзе памешчык заснаваў ва ўрочышчы Устрынь-Боркі, што ў чатырох кіламетрах ад Бярозаўкі, гуту (шкляны завод), – расказваюць дзяўчынкi. – Хаця ў дакументах гута Ленскага ўпершыню ўпамінаецца толькі ў 1883 годзе. Што цiкава: Ленскі аказаўся не вельмі добрым прадпрымальнікам, таму вымушаны быў у 1891 годзе здаць гуту ў арэнду. Арандатарамi аказалiся сапраўдныя майстры шкляной вытворчасці – Юліус Столле і Вільгельм Краеўскi. Дзякуючы гэтым таленавітым людзям у нашым краі зарадзілася шкляная вытворчасць, а слава аб шклозаводзе “Нёман” загучала далёка за межамі краіны.

Сядзіба Ленскіх у Вашкевічах (в. Агароднікі). Гравюра Дмахоўскага з архіва А. С. Лысёнка.

20-30-я гады ХХ стагоддзя

Гэта час аднаўлення завода з укараненнем новых тэхналогій, пашырэннем асартыменту, заваёўваннем новых рынкаў збыту. Час росквіту горада. З'яўляюцца Дом апекі маці і дзіцяці, магазін спажывецкай кааперацыі для работнікаў, бальніца, нават стадыён. Дзейнічалі дзіцячая скаўцкая арганізацыя, пажарная ахова, аматарскі аркестр і хор “Лютня”. Пачалося будаўніцтва шасэйнай дарогі Ліда – Ганчары – Агароднікі – Бярозаўка – Оркавічы – Макрэц – Пятрэвічы – Наваградак.

Гута «Нёман» (1930-я гады) у Бярозавым Гаі.

– Першая школа была адкрыта ў 1923 годзе, – апавядае Кацярына Бухцінава, аўтар працы “Тапаніміка ў гісторыі горада Бярозаўкі”. – Гэта была пачатковая польская школа. Знаходзілася яна ў невялікім доме № 7 па вуліцы Спацыровай (Леніна). Займалася тут трыццаць вучняў. Першымі настаўнікамі былі Люцына Краеўская і Лясняк. У 1933 годзе на сродкі фірмы “Столле і сыны” было пабудавана новае памяшканне школы на 175 месцаў. Навучанне было сямігадовае. ішла актыўная забудова вуліц пасёлка. Ужо вызначыліся такія вуліцы, як Уяздовая, Маставая, Спацыровая, Спарто­вая, Спакойная, Прага, Новая, Фабрычная, Яс­ная, Дакудаўская і іншыя, плошча 3 Мая. Мяне зацікавіла паходжанне гэтых назваў. Аказалася, што яны сімвалічныя. Вуліца маставая – бо вяла да моста праз раку Нёман. Спартовая – бо на гэтай вуліцы быў стадыён, дзе праводзіліся спартыўныя спаборніцтвы. Спацыровая – вельмі прыгожая вуліца, дзе жыхары адпачывалі. Дакудаўская – бо па гэтай вуліцы людзі маглі праехаць у вёску Дакудава. Ясная, Спакойная – новыя вуліцы Бярозаўкі, якія адлюстроўвалі характэрныя рысы яе жыцця ў 1920-30-я гады.

Прадукцыя шклозавода «Нёман»

У тыя часы – гэта вялікая колькасць вырабаў: крыштальныя графіны, шклянкі, куфлі, чаркі, вазы для кветак, садавіны, цукерак, хлебніцы, салатніцы і шмат іншых прыбораў хатняга ўжытку. Некаторыя з іх з'яўляюцца экспанатамі музея. Узяць хаця б туалетны прыбор 1930-х гадоў, які складаўся з дэкаратыўнай бутэлькі з распыляльнікам, флакона для парфумы, пудраніцы, мыльніцы і формы для грабянёў. 

Туалетны прыбор 1930-х гадоў.

– Усё гэта зроблена залатымі рукамі майстроў, умельцамі шклозавода “Нёман” , – дадае кіраўнік музея “Скарбы продкаў” Тэрэса Матусевіч. – Праца іх была цяжкая і складаная, вырабы іх маюць асаблівую мастацкую каштоўнасць, прывабліваюць сваёй прыгажосцю. Сведчаннем высокага прафесіяналізму майстроў-гутнікаў з’яўляецца каталог фірмы “Столле і сыны” 1939 года, які налічваў 1828 вырабаў. Копія яго захоўваецца ў памяшканні нашага музея і яшчэ раз сведчыць аб укладзе сям’і Столле ў развіццё шкляной вытворчасці “Нёмана” і нашага горада.

У ваенны час

У гады Вялікай Айчыннай вайны Бярозаўка была акупавана немцамі і знаходзілася ў акупацыі да 7 чэрвеня 1944 года. У час наступлення савецкіх войск завод быў ператвораны ў крэпасць. У цэхах былі ўстаноўлены кулямёты і мінамёты. Але пад націскам Чырвонай Арміі і партызанскага атрада “Іскра”, брыгады імя Кірава фашысцкія войскі вымушаны былі адступаць. Пры адыходзе немцы ўзарвалі завадскую электрастанцыю, вывелі са строю асноўныя і дапаможныя цэхі, складскія памяшканні, спалілі мост цераз раку Нёман, разбурылі будынак заводакіраўніцтва, некаторыя жылыя дамы. 

Сёння ў цэнтры горада, па вуліцы Карзюка, знаходзіцца брацкая магіла савецкіх воінаў і партызанаў. 

«Характэрная асаблівасць» Лідчыны

З 1962 года Бярозаўка адносіцца да Лідскага раёна. У пасёлку пачалі дзейнічаць музычная школа, Дом культуры, бальніца, была адкрыта кніжная крама. У 1969 годзе Бярозаўка атрымала статус гарадскога пасёлка. Працягваецца будаўніцтва жылых дамоў для працоўных, уведзены ў строй новая бальніца, дзіцячы cад №2, камбінат бытавога абслугоўвання, з 1973 года – Бярозаўская СШ №2, дырэктарам якой быў прызначаны Іван Мікалаевіч Камышка. 

Чарка з вензелем Кацярыны ІІ – выраб сучаснага майстра.

З 1988 года Бярозаўка – горад раённага падпарадкавання. У 1991 годзе была адкрыта Бярозаўская СШ №3, дырэктарам якой працуе Іван Мікалаевіч Кудзій. У 1991-1994 гг. былі пабудаваны на сродкі прыхаджан касцёл Спаслання Духа Святога і царква Іконы Жыровіцкай Божай Маці. У 2003 годзе пачала дзейнічаць царква хрысціян Веры Евангельскай, што сведчыць аб рэлігійнай талерантнасці краю.

10 чэрвеня 2010 года горад атрымаў герб. Пад ім на залатой стужцы дэвіз: “Differentia specifica”, што азначае “характэрная асаблівасць”.

– Сёння ў Бярозаўцы пражывае больш за 10500 чалавек, і мы ўсе разам захоўваем нашу гістарычную спадчыну: “Новы дворык”, дом Браніслава Столле 30-х гадоў, заводскую кантору фірмы “Столле і сыны”, дом Юліуса Столле, – расказваюць дзяўчынкi. – Вучні нашай школы даглядаюць магілы заснавальнікаў горада: Юліуса Столле, Вільгельма Краеўскага, першай настаўніцы Люцыны Краеўскай і іншых членаў іх сем’яў. Ганаровыя госці нашай школы – нашчадкі сям’і Столле, якія сёння пражываюць у Польшчы і іншых краінах свету, а таксама заслужаныя дзеячы мастацтваў Рэспублікі Беларусь Уладзімір Мурахвер і Людміла Мягкова. 

***

Дзясяткі тысяч экскурсантаў сёння наведваюць шклозавод “Нёман”, мастацкі музей прадпрыемства, каб пазнаёміцца з унікальнай вытворчасцю шклозавода. Спраўдзілася надзея продкаў: Бярозаўка набыла сусветную вядомасць. Яе гiсторыя працягваецца, а гэта самае галоўнае. 

Вучаніцы 11-га класа, члены клуба «Пошук» ДУА «Бярозаўская сярэдняя школа №3» Рэната Дзяковiч, Кацярына Бухцiнава, Алена Яржэмская.