«А мы да вас за песнямі прыйшлі…» Схільнасць да творчасці заўсёды была неад’емнай рысай жыхароў вёскі Хутар Збляны Лідскага раёна

Некалькі гадоў назад мы з сябрамі неяк адпачывалі на беразе Нёмана. Тая вандроўка асабліва запомнілася надзвычай прыгожымі мясцінамі навокал, а яшчэ тым, што непадалёк размяшчалася вёска з вельмі незвычайнай назвай – Хутар Збляны. Тады пабываць у ёй не давялося. А нядаўна, атрымаўшы рэдакцыйнае заданне зрабіць рэпартаж з невялікай, аддаленай ад райцэнтра вёскі, я падумала: а чаму б не з’ездзіць у Хутар Збляны і не даведацца, як там, сярод прыгожай прыроды, жывецца вяскоўцам? Калі планавала вандроўку, у Беліцкім сельскім Савеце параілі ў першую чаргу сустрэцца са старастам вёскі Міхаілам Кельнікам.

І вось мы ў дарозе, мінаем палі, лясы, усё менш сустракаюцца шумныя машыны. Калі нарэшце прыехалі ў Хутар Збляны, звярнулі ўвагу, якія дагледжаныя тут усе хаты. Было бачна, што ў вёсцы жывуць вельмі акуратныя, працавітыя людзі.

З Міхаілам Сцяпанавічам мы дамовіліся аб сустрэчы загадзя. Калі пад’язджалі да яго хаты, то на падворку ўбачылі мужчыну, які быў хоць і з кіёчкам, але, нягледзячы на сталы ўзрост, 89 гадоў, выглядаў вельмі жвавым, быў у добрым настроі, акуратна апрануты. Ён адразу ж запрасіў мяне зайсці ў хату.

Пры ўваходзе першым, на што я звярнула ўвагу, былі вельмі прыгожыя кошыкі розных колераў. Я запытала ў Міхаіла Сцяпанавіча: “Вы самі іх робіце?” Ён адказаў: ”Сам. Раней, як быў здаравейшы, то і суседзям плёў, а яшчэ вучыў тых, хто аб гэтым прасіў. Зараз таксама без справы не магу сядзець – калі ёсць час, пляту кошыкі”.

Потым гутарка пайшла пра тое, што асабліва цікавіла мяне і дзеля чаго я і прыехала, – пра мінулае і сённяшняе жыццё аддаленай вёскі. Дзядуля ў першую чаргу стаў расказваць, як жылося ў час вайны. Калі пачалася вайна, ён быў падлеткам і добра запомніў і голад, і як хаваліся па падвалах ад ворагаў разам з сёстрамі і братамі. І ён удзячны лёсу за тое, што пасля заканчэння вайны яму больш ніколі гэтага не давялося зведаць.

Аплятаць бутлі - хобі Міхаіла Сцяпанавіча

Узнагароды Міхаіла Кельніка

– А пасля, лічу, жыццё было вельмі добрым, – пераключыўся на мірны час гаспадар. – Мне пашанцавала, што ў нашай вёсцы вельмі творчыя і дружныя людзі. Усе адзін да аднаго ў госці хадзілі, і неяк само сабой атрымалася, што вяскоўцы аб’ядналіся ў творчы фальклорны калектыў, які назвалі “Хутаране”. Вёска ў той час была шматлюдная, у ёй было больш за сорак хат, у кожнай па дзве-тры каровы. Цяпер жа на ўсю вёску – восем жанчын ды шэсць мужчын. Мала хто трымае жывёлу (адна каза на ўсю вёску), бо ўсе ўжо старыя, ходзяць з кіёчкамі.

– Так, хутка ляціць час. Раней, як помню, дзе работа, там і я, – працягваў Міхаіл Сцяпанавіч. – Пасля арміі я ўступіў у калгас. Больш за сорак гадоў у ім прарабіў, быў узнагароджаны медалямі, граматамі. А пасля яшчэ дваццаць гадоў канём малако вазіў у Беліцу. Каб бараніцца ад спякоты, дажджу, снегу, зрабіў покрыўку над возам, а калі надвор’е было добрае, покрыўку адкідваў.

У ходзе размовы мой позірк час ад часу падаў на сцяну, дзе вісела шмат партрэтаў. Гэта паслужыла падставай для таго, каб пачаць размову пра яго сваякоў. “У мяне два сыны і дачка, а яшчэ шэсць унукаў і два праўнукі, – удакладніў мой суразмоўца. – Адзін сын жыве ў Нью-Ёрку, а другі сын і дачка – у Лідзе. Дзеці мяне не забываюць, часта прыязджаюць, садзяць агарод”.

Жонка Міхаіла Сцяпанавіча памерла восем гадоў назад. Ён кажа, што быць аднаму цяжкавата, але ён спраўляецца. Любіць сам гатаваць ежу, і калі дачка прыязджае, то часта кажа: “Тата, ды ты лепш за мяне гатуеш!”

– Раскажыце пра ваш фальклорны калектыў, – папрасіла я.

– У “Хутаранах” было чалавек дванаццаць. Арганізатарам усяго з’яўлялася Марыя Урбановіч, мая кума. Яна таксама пела і танцавала, і не толькі. Яна сама пісала песні. Помню, як збіраліся ў яе хаце, ішлі ў залу і рэпеціравалі. Так было кожны вечар пасля работы. Выступалі мы шмат дзе, аб’ехалі столькі месцаў! Да нас нават тэлебачанне прыязджала з Мінска. А яшчэ мы ставілі п’есы – “Спяваюць жаваранкі”, “Паўлінка”. У “Паўлінцы”, напрыклад, я быў Паўлам Крыніцкім. З п’есамі звычайна мы нідзе не ездзілі, ставілі іх тут жа, у Хутары Збляны, а паглядзець іх збіраліся сяляне з усіх навакольных вёсак.

– Скажыце, вы, напэўна, самы старэйшы ў вашай вёсцы?

– Так. Быў яшчэ Свістун, але ён прыезджы. Я ж у гэтым месцы жыў увесь час. Пакідаў яго толькі аднойчы, калі ў 1951 годзе пайшоў у армію. Служыў на Сахаліне, а ў 1954-м вярнуўся ў родную вёску. А самыя малодшыя ў нас – два мужчыны-механізатары, ім каля сарака гадоў.

Міхаіл Сцяпанавіч запрасіў прайсціся па падворку – хацеў паказаць мне сваю гаспадарку. Прыдамавы ўчастак, дарэчы, у яго вельмі дагледжаны. Растуць прыгожыя кветкі, чыста праполаты агарод. За хатай стаяць вуллі. Як патлумачыў гаспадар, раней іх было нашмат больш – цяпер жа засталося толькі два.

За вуллямі знаходзіцца лазня, якую абвівае вінаград, далей растуць кусты маліны, а крыху ўбаку – чырвонай парэчкі. Ля хаты прыцягвае ўвагу вялікае дрэва грэцкага арэха, а яшчэ – прыгожая клумба с ружовымі кветачкамі.

Пакуль мы хадзілі па падворку, да Міхаіла Сцяпанавіча падышла суседка Яніна Трайго. Даведаўшыся, што я з газеты, яна прапанавала:

– Прыязджайце да нас у наступным годзе, нашай вёсцы споўніцца 110 гадоў, будзем святкаваць. А зараз сфатаграфуй вось гэтыя клёны – самыя старыя дрэвы ў нашай вёсцы.
Потым Міхаіл Сцяпанавіч сказаў, што мне, калі ўжо завітала ў вёску, абавязкова неабходна пазнаёміцца з яго кумой Марыяй Урбановіч. І ўдакладніў, што яна жыве недалёка, праз некалькі хат. На падворку нас сустрэлі вельмі прыгожыя кветкі і вялікі жоўты дом. Міхаіл Сцяпанавіч пазнаёміў мяне з гаспадыняй, а неўзабаве я ўжо слухала яе цікавы аповед.

– Раней наша вёска была вясёлая і творчая, – успамінала Марыя Пятроўна. – Гасцей наведвалася шмат. А мая хата на вёсцы замяняла клуб, бо, памятаю, усе збіраліся ў мяне. І хрысціны ладзілі, і ўсе святы адзначалі тут. У мяне аб гэтым шмат касет захавалася. Шмат гасцей збіралася і на мае юбілеі, мяне нават прыязджалі віншаваць з райвыканкама.
– Песень у мяне было мора, – працягвала жанчына. – Помню, адзін год фарбую я плот ля дома, раптам бачу – ідуць два незнаёмыя маладыя хлопцы. Падыходзяць да мяне. Я спачатку падумала, што з грыбоў ідуць, і кажу ім: “Нешта мала вы грыбоў назбіралі, капшучкі пустыя”. Яны засмяяліся: “А мы да вас ідзём. Нас з Ліды накіравалі сюды, каб вы нам песні праспявалі. Мы іх запішам, а потым на гэтым матэрыяле будзем свае дыпломы абараняць”. Па праўдзе кажучы, мне было не да студэнтаў, бо чакала сваіх гасцей. Трэба было плот дафарбаваць, у хаце прыбраць, прысмакаў нагатаваць. Я ім і кажу: “Калі хочаце, заставайцеся начаваць. Зараз у мяне часу няма, а калі вызвалюся ад спраў, то будзем пісаць – хоць усю ноч”. А яны адказваюць: “Мы ў гасцініцы ў Лідзе начуем. Можа, да вас заўтра прыйдзем”. Я патлумачыла, што і заўтра буду занятая. Так хлопцы ў мяне і засталіся. Я ім есці зрабіла, агуркоў са смятанай дала. Мы тады запісалі больш за сто песень. Студэнты падзякавалі мне, і мы развіталіся.

Знанакамітыя зблянскія паясы з кутасамі

За творчую дзейнасць Марыя Урбановіч мае шмат узнагарод і падзяк. А калі яна адчыніла шафу, то я ўбачыла надзвычай прыгожыя сукенкі, якія, аказваецца, яна вышывала сама. Гаспадыня паведаміла, што менавіта ў такіх сукенках яны выступалі. За гэтымі касцюмамі і цяпер з суседніх вёсак да іх едуць. Марыя Пятроўна шыла не толькі ўборы для выступленняў, але і шмат чаго іншага. А яшчэ ткала паясы. Жанчына ўдакладніла, што выткала па такім жа поясе сынам, унукам і праўнукам, каб на памяць засталося. Ткала іх і пад заказ. Партрэты на сценах у яе хаце ўпрыгожаны ручнікамі, якія таксама зроблены ёю. Марыя Пятроўна і сёння без справы не сядзіць. Да 83 гадоў у яе была карова, а зараз трымае курэй-бройлераў, садзіць агарод.

Мая насычаная цікавымі знаёмствамі і цёплымі размовамі вандроўка на Ху-тар Збляны падыходзіла да завяршэння. Напрыканцы я не магла не запытаць у маіх субяседнікаў, чаму гэта вёска, якая на самой справе не з’яўляецца хутарам і калісь была даволі шматлюднай, мае такую незвычайную назву – Хутар Збляны?

Мне патлумачылі наступнае. Раней на гэтым месцы быў панскі двор. Людзі яшчэ называлі яго “Зблянскі Двор”. Але калі не стала пана і двара, на гэта месца сталі ссяляць хутаран з ваколіцы, і стала гэта месца называцца “Хутар Збляны”. На жаль, цяперашнія жыхары не могуць патлумачыць, адкуль з’явілася гэта назва. А можа каму з вас аб гэтым штосьці вядома?

Рэшткі панскага двара

Зялёныя сведкі даўніх часоў